Ο λαγοκέφαλος έχει αρχίσει να εμφανίζει σταθερή παρουσία και στον Σαρωνικό — και η κατάσταση μοιάζει πιο επικίνδυνη απ’ όσο πολλοί φαντάζονται.

Η εξάπλωσή του δεν είναι μόνο αίτιο ανησυχίας για τους ψαράδες· διαμορφώνει ένα νέο οικολογικό τοπίο, που απειλεί τους παραδοσιακούς ψαρότοπους της Ανατολικής Αττικής.

«Εισβολέας» στον Σαρωνικό και στην Ανατολική Αττική

Ο Lagocephalus sceleratus, γνωστός ως λαγοκέφαλος, είναι ένα είδος που εισέβαλε στη Μεσόγειο μέσω της Διώρυγας του Σουέζ και πλέον βρίσκεται διάσπαρτος σε παράκτιες περιοχές της Ελλάδας.

Σύμφωνα με ερευνητές του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), η αύξηση των πληθυσμών του σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή — η άνοδος της θερμοκρασίας των θαλασσών δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες, ενώ παράλληλα δεν υπάρχουν επαρκείς θηρευτές που να εξισορροπούν την αύξησή του.

Στον Σαρωνικό, αυτό σημαίνει ότι περιοχές που κάποτε έδιναν σταθερές ψαριές εμπορικών ειδών (όπως λαβράκια ή λιθρίνια) πλέον αντιμετωπίζουν αυξανόμενο ανταγωνισμό από λαγοκέφαλους.

Οι αλιείς διαπιστώνουν ότι τα εργαλεία τους φθείρονται πιο γρήγορα, τα δίχτυα και τα παράμαλλα «τρυπιούνται» από τα κοφτερά δόντια των ψαριών, και η αποτελεσματικότητα της αλιείας μειώνεται σημαντικά.

Οικολογική πίεση και απειλή για άλλους ψαρότοπους

Η έρευνα από το ΕΛΚΕΘΕ και συνεργαζόμενα ιδρύματα δείχνει ότι ο λαγοκέφαλος έχει πολύ ευρυδίαιτος.

Σε μελέτη του HCMR (Ηρακλείου), αναλύθηκαν τα στομάχια ατόμων λαγοκέφαλου και βρέθηκαν σχεδόν 38 διαφορετικά είδη: ψάρια (όπως σπαρίδες και μούλοι), ασπόνδυλα, ακόμα και κεφαλόποδα.

Αυτό υποδηλώνει ότι ο λαγοκέφαλος μπορεί να ανταγωνίζεται άμεσα τα ντόπια εμπορικά είδη, πιέζοντας τα από πλευράς τροφής αλλά και ενδιαιτημάτων.

Σε περιοχές όπως η Ανατολική Αττική, όπου η παράκτια αλιεία παραδοσιακά στηρίζεται σε πιο «κλασσικά» είδη, μια τέτοια οικολογική αλλαγή μπορεί μακροχρόνια να αποδομήσει τους ψαρότοπους που χρησιμοποιούν οι ψαράδες.

Επιπλέον, το γεγονός ότι οι λαγοκέφαλοι δεν έχουν πολλούς φυσικούς θηρευτές ενισχύει τη δυνατότητά τους να κυριαρχούν και να αλλοιώνουν τη σύνθεση των βιολογικών κοινοτήτων.

Κίνδυνοι και τοξικότητα

Η τοξικότητα του λαγοκέφαλου είναι γνωστή και σοβαρή. Το ψάρι περιέχει τετραδοτοξίνη (TTX), μια πολύ ισχυρή νευροτοξίνη, η οποία συγκεντρώνεται κυρίως στα εντόσθια (όπως οι γονάδες και το ήπαρ) και στο δέρμα.

Μελέτες του ΕΛΚΕΘΕ δείχνουν ότι μόνο ένα μέρος της μυϊκής του μάζας (η σάρκα) ενδέχεται να έχει χαμηλότερα επίπεδα TTX, αλλά αυτό δεν εξασφαλίζει ασφάλεια σε κατανάλωση.

Από την πλευρά της δημόσιας υγείας, η παρουσία του λαγοκέφαλου στον Σαρωνικό εγείρει ανησυχίες: αν και δεν «κυνηγά» τον άνθρωπο, η πιθανότητα κατά λάθος σύλληψης ή επαφής με το είδος και η λανθασμένη διαχείρισή του (π.χ. από ερασιτέχνες) ενδέχεται να οδηγήσει σε σοβαρά περιστατικά.

Τι κάνει το ΕΛΚΕΘΕ και ποιοι είναι οι δρόμοι αντιμετώπισης

Το ΕΛΚΕΘΕ έχει ήδη εντάξει τον λαγοκέφαλο σε ερευνητικά προγράμματα. Μεταξύ άλλων, συμμετέχει στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα LagoMeal, που στοχεύει στην αξιοποίηση των λαγοκέφαλων: αναπτύσσει μεθόδους για την εξουδετέρωση της τοξίνης και τη μετατροπή των ψαριών σε ιχθυάλευρο για ιχθυοκαλλιέργεια.

Παράλληλα, μέσω του προγράμματος LIONHARE (με συντονιστή το ΕΛΚΕΘΕ), χαρτογραφούνται οι περιοχές όπου επικεντρώνονται οι λαγοκέφαλοι και αναπτύσσονται «διαχειριστικές παρεμβάσεις» για τον περιορισμό του είδους.

Η ερευνητική κοινότητα επιδιώκει επίσης να δημιουργήσει «κίνητρα» για τους ψαράδες: να αλιεύουν λαγοκέφαλους και να τους παραδίδουν για αξιοποίηση (π.χ. σε ιχθυάλευρο), ώστε να υπάρχει κίνητρο οικονομικό αλλά και περιβαλλοντικό για τη μείωση του πληθυσμού.

Γιατί η απειλή στον Σαρωνικό δεν πρέπει να υποτιμάται

Η οικολογική επίπτωση δεν είναι θεωρητική: οι λαγοκέφαλοι έχουν τη δυνατότητα να αλλοιώνουν τη σύνθεση των θαλάσσιων κοινοτήτων, πιέζοντας άλλα είδη που είναι κρίσιμα για τους παραδοσιακούς ψαρότοπους, και ειδικά σε περιοχές όπως η Ανατολική Αττική.

Η τοξικότητα και η έλλειψη φυσικών θηρευτών καθιστούν τον λαγοκέφαλο «δύσκολο αντίπαλο» για έλεγχο, αν δεν υπάρξουν συντονισμένες δράσεις.

Παρά τις ερευνητικές προσπάθειες και τα προγράμματα, η επιχειρησιακή εφαρμογή μέτρων σε τοπικό επίπεδο (για παράδειγμα, συνεχής αλιεία λαγοκέφαλων, εκπαίδευση ψαράδων, διαχείριση εργαλείων) είναι απαραίτητη και προς το παρόν ανεπαρκής.

Ο Σαρωνικός και η Ανατολική Αττική βρίσκονται σήμερα μπροστά σε μια κρίσιμη διασταύρωση:

Από τη μία, η παράκτια αλιεία και οι παραδοσιακοί ψαρότοποι κινδυνεύουν από έναν «εισβολέα» που αλλάζει τις ισορροπίες.

Από την άλλη, η επιστημονική κοινότητα, με πρωταγωνιστή το ΕΛΚΕΘΕ, δείχνει ότι υπάρχουν δρόμοι αντιμετώπισης — αρκεί να μπουν σε εφαρμογή, να υποστηριχθούν από πολιτικές και να ενταχθούν στη στρατηγική ανάπτυξης αλιείας της περιοχής.

Αν δεν υπάρξει πιο άμεση, στοχευμένη και ολοκληρωμένη δράση, οι παραδοσιακοί ψαρότοποι μας μπορεί να μην μοιάζουν στο μέλλον με τους τόπους που γνωρίζουμε — αλλά με έναν ρηχό, τοξικό υδάτινο κόσμο, όπου ο λαγοκέφαλος θα παίζει τον πρώτο ρόλο.

Δείτε στον χάρτη που ακολουθεί την πορεία των πληθυσμών λαγοκέφαλου μέχρι τον Σαρωνικό και τις θάλασσες της Αν. Αττικής: 

      Ακολουθήστε μας και στο twitter!     

• Facebook